Ny forskrift slår uheldig ut for nynorsken

For åtte år sidan vedtok Noregs Mållag ei fråsegn på landsmøtet som tok til orde for å utvide retten til å gå i eiga nynorskklasse også ut ungdomsskulen. Målsettinga var klar; å hindre at nynorskelevane skulle skifte språk fordi elevane vart sette i klasser der bokmål var i fleirtal. 

Dåverande stortingsrepresentant frå Senterpartiet, Kjersti Toppe, såg at dette var ei aktuell problemstilling for det språkblanda områda rundt Bergen. Ho tok difor initiativ til å fremje dette i Stortinget. Etter ein lang politisk prosess vart denne retten offisiell utdanningspolitikk då den nye opplæringslova tok til å gjelde frå august i år. 

Språket i skulen er viktig for lokalsamfunnet

 Å skifte opplæringsspråk i skulen er ikkje ei sak ein vanlegvis tek lett på. Difor seier lova at minst ein fjerdedel av dei med røysterett må ha skrive under på eit krav om dette, før kommunestyret pliktar å gjennomføre røysting. Forskrifta seier også at alle innbyggjarar over 18 år har rett til å røyste i slike saker. Stortinget har på det viset markert at språket i skulen er eit spørsmål som ikkje berre gjeld elevane og lærarane på ein enkelt skule, men at det også er viktig for lokalsamfunnet rundt skulen, næringslivet, organisasjonslivet og kyrkja.

Den nye forskrifta ber kommunane om å fastsetje hovudmål for alle skulane. Det gjev meining for ungdomsskulane. Sidan ungdomsskulane vart oppretta, har dei ikkje hatt eit hovudmål. Elevane kan velje sitt eige hovudmål, og skulen sjølv og lærarane har stått fritt til å skrive det som høver for kvar enkelt. No må dei få dette fastsett, slik at foreldra til elevane på ein bokmålsungdomsskule kan be om eiga nynorskklasse. 

Men alle barneskulane i heile Noreg har eit hovudmål, og lovverket for språk i barneskulane er ikkje endra. Så det bør det vere ei lett sak å ta dette kravet ut. No fungerer lova nærast som ei oppmoding om å ta ei ekstra vurdering på om dei eigentleg vil vere nynorskskule eller bokmålsskule. Det råkar nynorsken hardast. 

Forskrifta utløyser uvisse

Ved at kommunane har fått dette kravet på seg, har det utløyst mykje uvisse i fleire av dei kommunane som vi reknar som randsonene, altså der den språklege konkurransen mellom nynorsk og bokmål er sterkast. I staden for å vedta nynorsk, som er hovudmålet i dag, vedtek kommunestyra å leggje saka til folkerøysting utan at det har kome krav om dette lokalt, men nettopp berre fordi kravet frå staten no opna saka. Stortinget har rett og slett laga ein snarveg til folkerøysting for barneskulane.

I denne saka ser vi ein tydeleg forskjell på det vi vanlegvis kallar nynorske kjerneområde, nynorsk randsone og bokmålsområde. I Gloppen og Bodø går forskrifta gjennom med eit klubbeslag, medan det vert det full fyr i debatten på Dovre og medieoppslag om at no står nynorsken for fall. 

Den nye forskrifta kan høyrest tilforlateleg ut. Men når forskrifta ber kommunane om å stadfeste hovudmål på alle barneskulane sine, er det i realiteten ei språkskifte-forskrift Kunnskapsdepartementet har sendt ut.

Vi trur ikkje at det var meininga frå verken Kunnskapsdepartementet eller Stortinget å kvitte seg med flest mogleg nynorskelevar. Og vi trur definitivt ikkje det var dette statsråd Kjersti Toppe drøymde om då ho kjempa igjennom reforma med språkdelt ungdomsskule. Målet med språkdeling i ungdomsskulen var at fleire skulle kunne gå i eiga nynorskklasse gjennom heile grunnskulen. Det skulle aldri vekslast inn i færre nynorske barneskular.

Nordtun og Toppe bør ta eit rådslag

Denne språkskifte-forskrifta er politisk vedteken og då må ho endrast politisk. Kan hende kunnskapsminister Kari Nessa Nordtun bør ta eit rådslag med regjeringskollega Toppe. Dei bør sikre ein opplæringspolitikk som er i tråd med gjeldande språkpolitikk. Språklova seier at det offentlege har eit særleg ansvar for å fremje nynorsk, som det minst brukte av dei to norske skriftspråka. Då må anna lovverk leggje til rette for at nynorsken har minst like gode kår som bokmålet.