Ill.foto: Mostphotos
– Eg har knapt høyrt eller lese noko so nedlatande om kor dårleg det står til i lærarstanden.
Debatt: – Dei nye språkmodellane gjer det mogleg å fake tenking gjennom å produsere gode tekstar.
Det er
trist lesing når Odin Nøsen losnar på handbremsa og fortel kva han eigentleg
tenker om lærarane si haldning til IKT og særskilt kunstig intelligens (KI). Gjennom 29 år som lærar
trur eg aldri eg har høyrt eller lese ein so nedlatande «rant» om kor
dårleg det står til i lærarstanden. Vi er handlingslamma og sutrete og krev at
andre løyser problem for oss. For å sette det heile på spissen brukar han ein
påstand som han moglegvis har erfaringsmessig belegg for: at det er uråd å
sutre seg til sex.
Som metafor for lærarane si generelle haldning til
teknologisk utvikling er dette tarveleg, ukorrekt og respektlaust, og om det er
ei skildring av hans relasjonelle nærmiljø, er det rett og slett TMI (Too much
information).
Nokre av
påstandane hans vitnar om stor avstand til pedagogisk praksis og samhandling og
slett fagleg forståing av det som har med språk og språklæring å gjere. Påstand
nummer ein: «Hjemmeoppgaven har også en lei tendens til å handle om
kvaliteten på det ytre kjennetegnet, skriftspråket, og at det på en slags måte
avspeiler den indre kompetansen eleven har. Godt skriftspråk er ikke
nødvendigvis lik god kompetanse, i alle fall ikke på annet enn godt skriftspråk.»
Skriftspråk
er ikkje eit ytre kjenneteikn på noko som ikkje er språk. Det er eit samband
mellom lesekunne, skrivekunne og tenking. I alle fag øver vi dette samspelet,
som regel i eit digitalt miljø. Retteprogramma vi har hatt, har fungert fint på
ortografisk og syntaktisk nivå, utan å gripe dramatisk inn i eleven si tenking
på makronivå. Når det gjeld å strukturere tankar og perspektiv til ein
samanhengande og god tekst, har hjelpemidla i teksthandsamingsprogramma komme
til kort.
Sjølvsagt har elevane «i alle tider» hatt høve til å be mamma, pappa,
onkel eller tante lærar om hjelp, men eg trur at dei fleste føresette til
elevar i skulen har det pedagogiske minstemålet at dei let ungane bryne seg på
oppgåvene sjølv. Dei nye språkmodellane grip inn i sjølve makronivået i
tekstproduksjon, slik at det vert mogleg å fake tenking, gjennom å produsere
gode tekstar. Vi endar då opp med at elevar med lågt til middels fagnivå kan
produsere tekstar som er på eit høgare nivå enn det dei sjølv kan lese og
skjøne.
KI kjem då som ein kile inn i samspelet mellom lesing, skriving og
tenking, slik at vi får dårlegare samsvar mellom reell kompetanse og konkret
produkt. Å berre lese og samtale er ikkje tilstrekkeleg dokumentasjon av
språkkompetanse, vi treng dei synlege prova som er i en tekst som eleven har
laga sjølv. Vi lærer noko nytt om verda når vi set våre eigne tankar på trykk,
og eleven kan også få tilbakemelding på sitt perspektiv på verda. Det er det
som er interessant, ikkje kva KI har samla frå allereie eksisterande tekst.
Dette
pussige synet på skriving som Nøsen viser i første sitat, vert ikkje mindre
pussig av det neste eg siterer. I eit nettbasert kurs han driftar, visar han
til (…) eksamensoppgaver som er helt meningsløse for ChatGPT. Der må
studenten mene noe. ChatGPT kan kanskje ordlegge det bedre, men
innholdet blir ikke bedre enn det studenten bidrar med. Da er det viktig at vi
som er sensorer ikke lar oss blende av god språkdrakt, men faktisk leser hva
som står i teksten.»
I og med
at Nøsen slit på lesaren si tolsemd med bruk av bilete frå seksuallivet, vil eg
minne om eit anna ordtak, frå engelsk: «Opinions are like assholes. Everybody
has one». Om vi skal ha eit skulesystem som dyrkar kva eleven meiner, sli at vi må legge oppgåver opp mot det personlege, nære og emosjonelle for å
unngå KI sitt produksjonsfelt, er vi ute og køyre.
Vi øver i alle fag
kvalifiserte meiningar, ikkje meiningar i seg sjølv. I kvart fag er det sett av
logikkar, terminologi og eit kunnskapstilfang, som er basis for eleven sine vurderingar
og tankar. Vår personlege meining har sjølvsagt ei rolle i faget, men
utfordringa er jo å bruke faglege grunngjevingar for kva ein meiner, for å
teste både argumentasjon og kunnskapsnivå. Grunngjevinga for ei meining er langt meir viktig enn meininga i seg sjølv, for den er en refleksjon av
personen si tenking. Vegen fram til ein konklusjon er meir interessant enn
meininga i seg sjølv. Då arbeider vi faktisk sosialt og fagleg ut frå ei
sanningsfordring.
Skriftlege
ytringar er det beste uttrykket vi har for ein person si tenking, og sjølv om
god språkdrakt kan dekke til dårleg tenking, er det faktisk språkdrakta som
avgjer «kva som står i teksten». KI er ein snarveg til produkt som godt kan
samanliknast med å ta snarvegar i eit maratonløp, eller å få nokon andre til å
springe delar av løpet for deg. Det siste eg vil vise til frå Nøsen sin tekst
er følgjande erklæring: «Vil du leve i status quo-boblen, er det bare å
kjøre på med tekniske løsninger som begrenser tilgangen til verden og
virkeligheten.»
Eg ville
heller skrive «Vil du leve i den digitale bobla, er det berre å køyre på
med tekniske løysingar som avgrensar tilgangen til verda og røyndomen».
Den
røyndomen eg lever i, er med menneske av kjøt og blod, som interagerer både
digitalt og analogt med sine innsikter, kjensler og tenking, fordi dei vil bli
betre kjende både med seg sjølv, dei andre og verda. Dei fleste innser at vi
blir ikkje sterkare av å få andre til å løfte vektene våre, og det same gjeld
for å øve klumpen vi har på toppen av skuldrane.
Dei
fleste elevar ser eigenverdien i å utvikle sitt eige språk, si eiga tenking,
si eiga skriving og si eiga lesing, men dei møter òg mektige snarvegar til
(fingert) meistring i KI.
Vi
lærarar veit òg at om vi skal lære elevane noko, må vi ikkje sjå ned på dei.
Det same gjeld nok for skulefaglege rådgjevarar som vil lære lærarane noko.
For den
som er i tvil: Eg er ikkje blenda av språkdrakta i Nøsen sin tekst. Kanskje eg
dermed har lese «hva som faktisk står i teksten», for å bruke hans eigne ord.
