Nok ein kanondebatt

Medan mange i det ganske land var opptekne med å vaske gølv og bære ved, kom kunnskapsminister Kari Nessa Nordtun med følgjande utsegn: Vi må ha en tydeligere norsk forankring i skolen (Lydersen, 2025). Ingen ny idé, men ein svært inngripande tanke å snike inn i julestria. Denne norske forankringa vert konkretisert som «felles sanger, bøker og historiske hendelser som alle skal lære om». Dette kan ikkje forståast som anna enn eit forsøk på å (gjen)etablere ein norsk kanon.

Situasjonen i skulen er no slik: Vi har ingen nasjonal litterær kanon (lang a, kort o, forstått som rettesnor). Dette omgrepet må ikkje vekslast med kanon (kort a, lang o, våpen), sjølv om ideen er ladd. Det at debatten vert teken fatt i ein gong til er altså heilt kanon (rogalandsk uttale). Diskusjonen om kva for nokre tekstar som kan og bør løftast fram i klasserommet ønskast velkomen! Det bør vi snakke om kontinuerleg, både i det offentlege rom og ved kjøkkenbordet heime. Men treng vi at lærarar får «anbefalte lister med bøker, sanger og historiske hendelser?»

Det får dei i Danmark, gjennom sin litterære og sin historiske kanon (lang a, kort o). Formålet å sikre et «fælles fundament for forståelsen af dansk kulturarv». I den obligatoriske delen finn vi Ibsen. I den «vejledende» tilleggskanonen, meint til særleg inspirasjon, er også andre ikkje-danskar som Lindgren, Skram og Egner inkluderte. Dette kan tyde på at «danskhed» kan dannast av noko litt meir samansett enn statsborgarskap. I Danmark kan dei bruke tekstar med anna opphav for å seie noko om dansk identitet. Kanskje kan «norskskap» difor også dannast av nokon fleire enn dei (absolutt gode) gamle. Erfaringar frå Danmark (Børne- og undervisningsministeriet, 2021) viser at lærarane finn det trygt å ha ein kanon, men at det også er uvisse knytt til bruk av han – mellom anna er det usikkert kva tekstar elevar har møtt tidlegare i løpet, og korleis dei har møtt dei. Med andre ord fungerer det heilt passe. Ikkje så einsidig nyttig at vi bør innskrenke læraren sin valfridom for prestisjen sin del.

Kunnskapsministeren meiner at vi i større grad skal «løfte vår felles historie, våre tradisjoner og våre kulturuttrykk». Den rykande ferske læreplanen i norsk, NOR01-07 (fastsatt av Kunnskapsdepartementet 15.12.2024 med svært liten fanfare, kun 8 dagar før Nessa Nordtun kom med dette innspelet) forpliktar allereie til at dette skal skje, utan at enkelte tekstar vert løfta fram – og andre utelatne. Vi kan ikkje sjå vekk ifrå det at læraren som skal tolke læreplanen er ein høgt utdanna profesjonsutøvar som vi bør stole på tek val som er veltilpassa den globale, nasjonale og lokale samanhengen hen arbeider i.

«Tydeligere norsk forankring»

Det er sjølvsagt ikkje slik at læreplanen i norsk ikkje er forankra i den norske kulturarven. Difor framstår omgrepet «tydeligere norsk forankring» i denne samanhengen som eit populistisk og ideologisk forsøk på å skyte sporv med… (Du skjønar kor eg vil). Kunnskapsministeren meiner at vi i større grad skal «løfte vår felles historie, våre tradisjoner og våre kulturuttrykk». Som norskdidaktikar og norsklærarutdannar meiner eg at dette er noko vi allereie gjer og skal fortsetje å gjere. Må vi ha ein kanon, med den forpliktinga som følger, for å få til dette, eller kan vi fortsetje å verdsetje læraren sin fridom i tekstutval, som læreplanen legg opp til?

Ei vesentleg ulempe med ein litterær kanon er at den er statisk, medan samfunnet er dynamisk. Kunnskapsministeren sitt utolmod er urovekkande, for kanoniserte tekstar kjem for å bli. Å lovfeste ei liste særleg viktige tekstar som alle elevar skal gå gjennom vil gå på kostnad av andre meiningsfylte verk. I NRK-artikkelen vert det sagt at det er iverksett eit arbeid i Kunnskapsdepartementet, men det er lite transparens rundt arbeidet. Kven er fagfolka som skal få ytre seg? Kan det vere nokon av dei som forskar nettopp på kanonarbeidet?

Kjelder

• Børne- og undervisningsministeriet (24.02.2021) Undersøgelse af lærernes brug af kanonlisterne i dansk og historie.
• Lydersen, T. (2025, 23.12.). Vi må ha en tydeligere norsk forankring i norsk skole. NRK.