Nynorskfritak er ikkje valfridom

Eit forsøk med valfritt sidemål i vidaregåande skule skal gje elevane større valfridom i opplæringa, meiner Nordland fylkeskommune. Men resultatet kan verta mindre valfridom når nordlandselevane skal velja språk, utdanning og yrke.

Nordland fylkeskommune har søkt om å få setja i gang eit forsøk med valfritt skriftleg sidemål i vidaregåande skule, med oppstart skuleåret 2025/2026. Føremålet skal vera å gje elevane større valfridom og meir tilpassa opplæring. Timane som vert frigjorde, skal nyttast til å styrkja undervisninga i hovudmålet.

Tynt fagleg grunnlag

Opplæringslova paragraf 29-3 slår fast at ein kan gjera unntak frå lova for å gjennomføra pedagogiske forsøk. Slike forsøk skal vera etisk forsvarlege og godt fagleg underbygde, og dei skal ikkje svekkja elevane sine grunnleggjande rettar. Språkrådet meiner at søknaden frå Nordland fylkeskommune om å gjera halve norskfaget valfritt, har særs tynt fagleg grunnlag, og at prosjektet fører til ei svekking av elevrettane.

Norskfaget er eitt fag, og det omfattar skriftspråka nynorsk, bokmål og dei to tilhøyrande skriftkulturane.

Med dette forsøket vil Nordland fylkeskommune testa om valfri sidemålsundervisning kan gje høgare gjennomføringsgrad, auka motivasjonen eller betra trivselen til elevane. Eit liknande forsøk vart gjennomført ved ni vidaregåande skular i Oslo 2004–2007. Den gongen kom ein fram til at forsøket ikkje gav tydelege gevinstar, men at elevar som hadde skriftleg sidemålsopplæring, ikkje fekk den undervisninga dei hadde krav på, og dermed kom dårlegare ut fagleg enn dei elles ville ha gjort. Det er ikkje forsvarleg å utsetja endå eit elevkull for den same risikoen.

Metodiske veikskapar

Søknaden frå fylkeskommunen har visse metodiske veikskapar. Til dømes manglar informasjon om kor mykje tid som faktisk vert nytta på skriftleg sidemålsundervisning i Nordland. Om fylkeskommunen vil styrkja undervisninga i hovudmålet, må han jo ha ei oppfatning om kor mange timar som skal flyttast frå sidemålsundervisning til hovudmålsundervisning. Fylkeskommunen bør også ha ein måte å måla denne tidsbruken på.

Ein annan metodisk veikskap med det føreslegne forsøket er at det ikkje står noko i søknaden om kven som skal vera kontrollgruppe. I proposisjonen til opplæringslova skriv Kunnskapsdepartementet at «forsøksordninga ikkje skal oppfattast og nyttast som ein ordinær unntaksheimel eller få karakter av å vere ein dispensasjonsheimel». Det fylkeskommunen søkjer om, framstår dermed meir som ein dispensasjon frå kravet om at elevane på studieførebuande program skal ha undervisning og vurdering i skriftleg hovudmål og skriftleg sidemål, enn som ei kontrollert forsøksordning.

Nordland fylkeskommune stiller sidemålsundervisning opp mot valfridom. Vi vil hevda at ei god sidemålsundervisning er med på å gje elevane verkeleg valfridom. Alle som nyttar norsk, står fritt til å velja å skriva nynorsk, bokmål eller begge delar. Ein føresetnad for å kunna gjera det valet er at ein har kjennskap til og kompetanse i både nynorsk og bokmål.

Kven skal ta rekninga?

Paragraf 4 i språklova slår fast at nynorsk og bokmål er likeverdige språk som skal kunna brukast i alle delar av samfunnet. Skulen skal førebu elevane på vidare studium, arbeidsliv og samfunnsliv. Den såkalla fridommen til å velja vekk skriftleg sidemål vil avgrensa valfridommen til elevane i framtida. Det er ei rekkje kommunar, fylkeskommunar og andre verksemder og institusjonar som forventar at tilsette skal kunna skriva både bokmål og nynorsk. Alle statlege og fylkeskommunale organ bruker dessutan både bokmål og nynorsk.

Det manglar kvalifiserte lærarar til skular i heile landet, også i Nordland. Eit fritak frå vurdering i sidemål på vidaregåande skule fører ikkje automatisk til eit fritak frå opptakskrava til lærarutdanningar. Eit forsøk med valfritt sidemål vil gjera at Nordland mistar eit kull med elevar som kunne søkt seg inn på lærarskular. Har Nordland råd til det?

Nordland fylkeskommune vil finna ut om valfritt skriftleg sidemål påverkar generell gjennomføringsgrad i studieførebuande programområde. I juni kunne fylkesråden for utdanning og kompetanse varsla at Nordland hadde det beste resultatet for gjennomføring nokosinne. Dette fekk skulane og lærarane til, sjølv med skriftleg sidemålsundervisning. Vi trur det er meir fruktbart å ta lærdom av denne suksessen enn det er å gjennomføra eit forsøk med valfritt sidemål.

FAGARTIKKEL

Korleis lære å skilje mellom bokmål og nynorsk

DEBATT Nynorsk

Ja til nynorsk i Utdanningsnytt!